Is leagan Éireannach den phíb mhór í an phíb Uilleann – tá leaganacha den phíb mhór le fáil ar fud na hEorpa agus in áiteanna san Áise agus san Afraic chomh maith. Tháinig an phíb uilleann chun solais sa chéad leath den 18ú haois in Éirinn agus sa Bhreathain agus forbraíodh in Éirinn í I caitheamh an 50 go 60 bliain ina dhiaidh sin. Tá an phíb Uilleann níos forbartha ná aon phíb eile mar tá seamsúr aici, agus é in ann dhá octach a sheinm mar aon le háiseanna eile.
Seo hiad comhpháirteanna na píbe Uilleann:
- Mála
- Boilg
- Seamsúr
- Dosanna
- Rialtáin
MÁLA
Cloistear fuaim shaintréitheach na píbe móire mar gheall ar an mála. Tugann an mála sreabhadh leanúnach aeir don uirlis, agus is é seo a léiríonn an friotal ceoil. Is iondúil go mbíonn mála na píbe uilleann déanta de leather nó d’ábhar sintéiseach. Tá an aerphíopa (a sheolann aer chuig an mála), an seamsúr (nó an píopa séise) agus an stoc (ina gcuirtear comhpháirteanna eile ann ar nós na dosanna agus na rialtáin) ceangailte leis an mála
BOILG
Maidir leis na leaganacha is déanaí den phíb mhór, agus an phíb uilleann san áireamh, is iondúil nach leis an mbéal a sheoltar an t-aer chuig an mála ach leis na boilg. Cé nach gá don cheoltóir aer a shéideadh isteach sa mhála, tá éifeacht thábhactach eile ag na boilg. Toisc nach dtugann na boilg aer tirim don uirlis in áit aer tais ó bhéal an cheoltóra is féidir an fheag a mhionathrú. Chomh maiht leis sin, toisc nach bhfuil aer tais á chur isteach ar an gcáil, is féidir iad a bhearradh níos tánaí agus fuaim níos séimhe agus níos leithne a fháil. Níl ach raon 9 nóta le fáil ar an bpíb mhór (a shéidtear leis an mbéal), ach is féidir dhá octach iomlána a sheinm ar an bpíb uilleann, agus tá nótaí an tríú octach le fáil chomh maith.
SEAMSÚR
An seamsúr a thugtar ar an gcuid den phíb uilleann ar a seinntear an tséis. Is gaothuirlis admhaid é an seamsúr, ina gcruthaítear an fhuaim tríd an bhfeag cána nó trí féag atá déanta d’ábhar sintéiseach. Tá níos mó cósúlachtaí idir an phíb uilleann agus an óbó ná aon uirlis chlasaiceach eile ó thaobh dearadh agus fuaime de. Tá cró cónúil air agus 10 poll nóta; is ar chúl na huirlise atá an nóta is géire agus is leis an ordóg a dhúntar é sin. Faightear gléasnóta na huirlise nuair a chlúdaítear gach nóta agus nuair a bhaintear an seamsúr aníos ón gcos.
Tá bun an tseamsúir oscailte, ach is féidir é a dhúnadh agus é á chur ar ghlúin an cheoltóra. Ciallaíonn sé sin go bhfuil an píobaire in ann dhá chineál féidearachtaí ceoil sheinm, gné nach bhfui le fáil ar ne leagancha eile den phíb mhór.
Sna huirlisí ar a bhfuil an seamsúr oscailte I gcónaí, caitheann an ceoltóir ornáidí a úsáid chun blath a chur ar na nótaí leanúnacha. Ar an lámh eile, na píobairí a sheinneann seamsúir a bhíonn dúnta i gcónaí (i.e. an phíb as Northumbria), tá said in ann seinm i stíl iomlán staccato, agus tugann sé seo stíl dhifriúil don tséis. Tá píobairí na píbe Uilleann in ann an seamsúr a sheinm thuas ón nglúin (oscailte) nó uirthi (dúnta). Ciallaíonn se sin go bhfuil an píobaire in ann an da stíl a sheinm, agus iad ag baint buntaiste as an dá chuid le chéile.
DOSANNA
Píoba is ea iad na dosanna ar féidir iad a chur i ditiúin agus ar féidir fuaim leanúnach d’aon nóta a bhaint astu mar thioncalan don seamsúr.Is féidir iad a chasadh air agus as le lasc. Is féidir iad a chur i dtiúin ach iad a shleamhnú amach agus isteach. De ghnáth, bíonn trí dhos ar fhoireann chaighdeánach, agus is é an nóta céanna a bhíonn ag na dosanna agus bun-nóta an tseamsúir agus an nótaí octach agus dhá ochtach faoi sin. Bíonn na dosanna sáite i moll (a bhíonn ceangailte leis an mála) agus bíonn said ina luí ar glúine an phíobaire.
RIALTÁIN
Tá na rialtáin cosúil leis an seamsúr ó thaobh dearadh de agus tá roinnt poll nótaí acu. De ghnáth, bíonn trí rialtán ar fhoireann chaighdeánach agus bíonn siad sáite sa mholl céanna leis na dosanna agus bíonn said ina luí ar glúine an phíobaire. Is féidir cordaí a sheinm trí bhrú a chur ar thrí eochair atá taobh le taobh. Tig leis an bpíobaire armóin a sheinm in éineacht leis an tséis trí na heochracha a bhrú le caol na láimhe nó na méara. Cé go bhfuil comhpháirteanna analógacha ag na leaganacha eile den phíb mhór, is uathúil í cumraíocht agus feidhmiúlacht na píbe Uilleann.